Elżbieta Zawacka
1909-2009
Kobieta w wojsku nie jest dziwnym widokiem, ale osiągnięcie przez damę tak wysokiej rangi jest naprawdę rzadkością. W całej historii naszego kraju zdołały tego dokonać tylko dwie kobiety, były to Maria Wittek i Elżbieta Zawacka. Elżbieta Magdalena Zawacka urodziła się 19 marca 1909 r. w Toruniu.
Była uczennicą niemieckojęzycznej podstawówki i absolwentką matematyki na uniwersytecie w Poznaniu, gdzie jednym z wykładowców był Marian Rejewski, który wraz z zespołem złamał szyfr enigmy. Przed II wojną światową uczyła w szkołach średnich i jednocześnie działała społecznie jako instruktorka Przysposobienia Wojskowego Kobiet. We wrześniu 1939 r. była żołnierzem Kobiecego Batalionu Pomocniczej Służby Wojskowej walczącego w obronie Lwowa. Od października 1939 r. do końca 1945 r. była żołnierzem "podziemnego wojska". Zaprzysiężona do SZP w Warszawie pod pseudonimem "Zelma", organizowała z członkiń PWK na Śląsku autonomiczną komórkę kobiecą i pełniła funkcję szefa łączności w Komendzie Podokręgu SZP-ZWZ. Pod koniec 1940 r. została kurierką, pod pseudonimem „Zo”, stała się legendą. Przekraczała wielokrotnie granice - pomagały jej blond włosy, niebieskie oczy i doskonała znajomość języka niemieckiego.
Zawsze zmieniała nazwisko, ale nigdy imię. Ponad sto razy przekraczała granice państw europejskich przenosząc pocztę KG, przywożąc pieniądze i jednocześnie organizując szlaki kurierskie. W 1942 r. cudem uniknęła aresztowania. Czując na swoich plecach oddech szpicli wyskoczyła ze zwalniającego pociągu. Dotarła do Warszawy, gdzie otrzymała kolejne zadanie. Miała bezpiecznie dotrzeć do Londynu i zdać raport Władysławowi Sikorskiemu. Miała wielkie problemy z dotarciem na miejsce wytyczoną z góry trasą. Postanowiła zrobić to po swojemu. Ignorując rozkaz wybrała inną drogę. Najpierw leżąc na desce nad zbiornikiem wodnym w parowozie, przeprawiała się przez Francję, Andorę, Hiszpanię, a następnie okrętem z Gibraltaru do Bristolu.
Wróciła do kraju jako jedyna kobieta wśród 316 cichociemnych pod koniec 1943 r. W 1944 r po raz kolejny cudem uniknęła zatrzymania i została wysłana na kwarantannę do klasztoru. W połowie lipca samowolnie wróciła do Warszawy, gdzie było już "czuć" powstanie. Podczas powstania pracowała w szefostwie i zajmowała się rannymi w szpitalu. Opuściła miasto razem z ludnością cywilną. Udała się do Krakowa, gdzie w 1948 r zaczęła pracować jako nauczycielka. Aresztowana przez UB, dostała wyrok 10 lat więzienia. Na mocy amnestii wyszła z wiezienia po 4 latach. Po długich staraniach przywrócono jej prawo wykonywania zawodu. Nadal dyskryminowana, powróciła do pracy w szkole (w Sierpcu i Toruniu).
Po uzyskaniu tytułu doktora nauk humanistycznych w 1965 r. pracowała jako adiunkt, a po habilitacji (1973 r.) jako docent andragogiki Uniwersytetu Gdańskiego, skąd przeniosła się do rodzinnego Torunia, gdzie do 1978 r. była pracownikiem Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Profesorem nauk humanistycznych Elżbieta Zawacka została mianowana w 1995 r. „Zo” postanowiła w latach 60 XX wieku jeszcze raz, mimo przeciwności losu, zagrać na nosie wszystkim i upamiętnić tych, którzy walczyli i tych którzy zginęli. Pragnęła, aby pamięć i poświęcenie wielu Polek nie było zapomniane. Zbierała materiały, fotografie i dokumenty. Pomagało jej w tej sprawie coraz więcej kombatantów, wspólnie wspominano pamięć zabitych. Mianowana w październiku 1944 r. kapitanem i majorem została awansowana w 1996 r. na stopień podpułkownika, w 1999 r. na stopień pułkownika. W 2006 została generałem brygady. Niejednokrotnie odznaczana „Krzyżem Walecznym” i orderem „Virtuti Militari”. W 2002 r. została odznaczona orderem Orła Białego. Generał prof. dr hab. Elżbieta Zawacka odeszła na wieczną wartę 10 stycznia 2009 r. i została pochowana ze wszystkimi honorami wojskowymi. Leży na cmentarzu św. Jerzego w Toruniu. Zostawiła wiele wspomnień i pamiątek dla potomnych, jak np. Fundacja im. Elżbiety Zawackiej w Toruniu, czy możliwość odsłuchania jej wspomnień w jednym z telefonów w Muzeum Powstania Warszawskiego w Warszawie.
Biogram przygotowali:
Paweł Witkowski (Zespół Szkół Mechanicznych Elektrycznych i Elektronicznych w Toruniu)
Rafał Augustyn (Zespół Szkół Mechanicznych Elektrycznych i Elektronicznych w Toruniu)
Piotr Mucha (Zespół Szkół Mechanicznych Elektrycznych i Elektronicznych w Toruniu)
Bibliografia:
- książka, Elżbieta Zawacka „Zelma” „Sulica” „Zo”
Źródło zdjęcia: www.gazeta.pl
